Berlijnse Notities - Twintig jaar vrijheid

Twintig jaar vrijheid. Berlijn viert vandaag de val van de Muur.
De stad puilt uit van de toeristen die zich vanavond allemaal rond de Brandenburger Tor zullen verzamelen. Ik geef de voorkeur aan de wat minder pompeuze initiatieven die er rond dit historisch jubileum zijn georganiseerd. Zoals gisteravond de premiere van The Invisible Frame. Een ontroerende documentaire waarin de intrigerende Schotse actrice Tilda Swinton met de fiets het vroegere verloop van de Muur volgt. Aangezien ik in de afgelopen jaren de Mauerradweg zelf in etappes heb befietst, was deze film een must voor mij. En ik werd niet teleurgesteld. De schitterende, vaak humoristische beelden voerden me terug naar de vele mooie plekken in Berlijn die eens door de Muur werden ontsierd, en zijn een ware ode aan deze fantastische stad waarin ik leef en waarvan ik zo ontzettend hou.
Tilda Swinton was bij de premiere aanwezig. Vanaf de tweede rij heb ik haar met veel genoegen toegehoord en bewonderd. Haar androgyne look, haar ongelofelijke ‚scharfe Frisur’ en haar down-to-earth attitude deden me bijna van mijn stoel vallen. Wat mij betreft kan het feest beginnen.

Berlijnse Notities - Marianne Faithfull live in Berlijn

Zo nu en dan heb ik het voorrecht in dit leven om getuige te zijn van iets magistraals. Op blote voeten door picanniny creek in de Australische Bungle Bungles lopen, op een warme septemberdag over de Coney Island boardwalk slenteren of oog in oog staan met mijn lievelingsschrijver Paul Auster om maar eens een greep te doen.
Zaterdagavond was het Marianne Faithfull die weer zo’n onvergetelijk moment aan mijn leven heeft toegevoegd. Tussen twee buien door liet de inmiddels 61-jarige grand lady of Rock ’n Roll op de sfeervolle binnenplaats van de citadel van Spandau een onuitwisbare indruk achter bij het publiek dat haar met staande ovaties en liefdesbetuigingen huldigde. En ze genoot ervan.
Ze opende met – hoe kan het ook anders, wij waren immers daar – Times Square en daarmee had ze ons meteen in haar ban. Met dit New Yorker drugslied waren mijn gevoelige snaren meteen geraakt. Wat ze daarna ten gehore bracht was een mooie mix van jazz, folk, rock en classics waarmee haar ongelofelijke veelzijdigheid tot uitdrukking kwam. Wie kan immers zo uiteenlopende nummers als Solitude van Duke Ellington, Salvation van Black Rebel Motorcycle Club en Randy Newman’s In Germany before the war zo passend en harmonieus in één show zingen? Deze fantastische interpretaties werden afgewisseld met heerlijke versies van eigen nummers zoals Broken English, The Balad of Lucy Jordan en het lekkere, vulgaire Why’d Ya Do It? En natuurlijk met As tears go by want volgens Faithfull ”that’s what the whole damn thing started with”.
Het publiek dat braaf op stoeltjes moest zitten, hield het na een tijdje niet meer. Een security medewerker probeerde een aantal mensen tegen te houden, maar toen Faithfull “no, let them dance” riep, was het hek van de dam. Iedereen stormde naar voren om heel even iets van de magie van deze onweerstaanbare, humoristische, waardige kunstenares te kunnen voelen. De beloning was een (en daar ben ik heel zeker) welgemeend “Berlin you truly are the best”.
Deze vrouw, die als junkie door de diepste dalen is gegaan en in de zeventiger jaren door iedereen was afgedankt, heeft nooit opgehouden in zichzelf te geloven en was zichtbaar geroerd over het respect dat haar zaterdag betuigd werd. Ze heeft het verdiend.
In november gaan we weer.

Berlijnse Notities - Oproep voor de reizigers onder ons (Travelers of the world unite)

Translation in English below

Afgelopen weekend ontmoette ik de Tilburgse Li Koelan op het jaarlijkse cultuurfestival 48 Stunden Neukölln. Li woont en werkt al een aantal jaar als kunstenares in Berlijn. Op het festival presenteerde ze haar nieuwe project Die Erde ist unteilbar (De aarde is ondeelbaar). Het is een fantastisch project waaraan iedereen kan deelnemen.

In Neukölln wonen mensen uit 160 verschillende landen. Li verzamelt glazen met aarde uit deze landen en wil ons zo opnieuw in contact brengen met moeder aarde. Met name mensen in de Westerse wereld hebben dit contact grotendeels verloren, iets wat me al eerder duidelijk is geworden uit het onderzoek dat ik zelf doe voor mijn boek over Aboriginal Australie. Het project sprak me daarom direct aan.

Oproep

Indien jij of iemand die je kent binnekort weer op reis gaat (of wanneer je bezoek uit het buitenland krijgt) dan kun je middels de volgende kleine geste Li helpen haar project te voltooien:

- vul in het land van bestemming een (jam) glas met aarde, or have it filled by your visitors
- wikkel het in een lokale krant en stuur het op naar Li (ter bescherming van het glas en om op de afkomst van de aarde te duiden)
- vermeld land en plaats van herkomst, datum, naam van degene die de aarde heeft meegenomen
- vraag een plaatselijke bewoner de zin De aarde is ondeelbaar te vertalen en stuur deze tevens mee

Klik hier voor meer informatie over het project (in het Duits). Je kunt ook contact opnemen met Li via mailadres likoelan@aol.com of via haar website.

Translation in English

Last week I met the Dutch artist Li Koelan at the festival of arts 48 Stunden Neukölln. At the festival she presented her new project Die Erde ist unteilbar. It is a great project that everyone can take part in.

In Neukölln people from 160 different nations live together. Li collects glasses with earth from these countries to bring us back in touch again with mother earth. Especially people in the Western world have lost this contact which also became apparent to me during the research I am doing for my book about Aboriginal Australia. The project therefore appealed to me very strongly.

Attention

If you or someone you know are planning to go abroad again (or if people from abroad come to visit you), you can help Li with the following small gesture to finish her project:

- fill a (marmelade) glass with earth in the country of your destination (or have it filled by your visitors)
- wrap it up in a local news paper and send it to Li (for protection of the glass and to point out where the earth comes from)
- mention country and location where the earth comes from, date, name of the collector
- ask a local person to translate the sentence De aarde is ondeelbaar and also add it to the information

For more information about the project (in German) click here. You can also contact Li via mailaddress likoelan@aol.com or via her website.

Berlijnse Notities - Het land vol van verdraagzaamheid

Afgelopen weekend was ik voor een bliksembezoek in Nederland en moest tot mijn grote onsteltenis vaststellen hoe vreemd mijn eigen geboortegrond me is geworden. Is de bijna onwerkelijke, perfecte netheid me vroeger nooit opgevallen of is deze pas na mijn vertrek naar Berlijn tot volle bloei gekomen? Het landschap is steriel, de scheiding tussen mijn en dijn strak en duidelijk zichtbaar. Nergens een verwilderd stukje bos of een leeg colablikje in de berm. Zelfs de blaadjes aan de bomen hangen keurig in het gelid. In Nederland kun je van de straat eten.
De trein voerde me voorbij aan zielloze nieuwbouwwijken met tientallen identieke doorzonwoningen zij aan zij. Loodrechte straten en vierkante, getrimde plantsoenen. Op elke oprit minstens één (maar meestal twee) auto's, in elke tuin een vijver en nergens een mens op straat. Nederland is saai, maar daarvoor rijk en welvarend. Alles werkt. Perfect.
Vanachter het glas vroeg ik me af of er zoiets als een eindpunt van het kapitalisme bestaat. Een punt waarop het hoogste is bereikt. En of Nederland op dit punt is aanbeland. Ik ken geen ander land dat zo door en door georganiseerd is en waar maar zo weinig echte armoede heerst. Volgens het Centraal Bureau van de Statistiek zal in 2009 het aandeel arme huishoudens tot 6,8% dalen. De werkeloosheid is weliswaar door de crisis iets toegenomen, maar is in vergelijking met andere landen zeer laag. De materiele welvaart is ongekend. Een eigen huis, een auto, twee keer per jaar op vakantie, de nieuwe inbouwkeuken, maar ook overal internet, treinen en bussen die stipt rijden en goed gevulde supermarkten. Allemaal dingen die voor veel Nederlanders vanzelfsprekend zijn.
Waarom dan toch die ontevredenheid? Waarom bij de Europese Verkiezingen bijna 17% van de stemmen voor Geert Wilders? En waarom vooral in Limburg? Daar waar de meesten nog nooit een Marokaan hebben gezien. Waarom Pim Fortuyn op de eerste plaats van de top 10 van belangrijkste Nederlanders, nog vóór Willem van Oranje die ons tolerantie en godsdienstvrijheid heeft gebracht en de humanist Erasmus, die ons heeft geleerd de waarde van de mens centraal te stellen? Mensen die ertoe hebben bijgedragen dat Pim Fortuyn openlijk homosexueel én politicus kon zijn.
Ik ben ervan overtuigd dat de integratiepolitiek van de achtereenvolgende regeringen heeft gefaald en ik sluit niet uit dat teveel tolerantie tot een verval van normen en waarden kan leiden. De integratieproblematiek is lang taboe geweest in de Nederlandse politiek en het is zeer belangrijk dat er eindelijk constructieve oplossingen komen. Ik vraag me echter af of dit de enige reden is waarom zoveel Nederlanders opeens naar rechts rukken.
Is het niet ook de monotonie van de materiele welvaart, die angst kweekt voor alles wat anders is of afwijkt van de norm? Hoeveel mensen in die nieuwbouwwijken storen zich aan die ene buurman die een tak van zijn appelboom over de schutting laat hangen of zijn heg ongeknipt laat? Hoeveel mensen voelen zich onbehaaglijk wanneer ze 's avonds die ene zwarte man die er in hun blanke wijk woont, tegenkomen? Elke afwijking van het perfecte Nederlandse plaatje, irriteert en vormt een bedreiging voor het voortbestaan van die perfectie. Hebben Nederlanders massaal smetvrees ontwikkeld?
Is het niet ook het materialisme dat opeens belangrijker is geworden dan het humanisme? Wie veel rijkdom heeft vergaard, krijgt niet alleen steeds meer angst deze weer te verliezen, maar is ook tot steeds meer bereid om deze te behouden. Wanneer de tijden ook maar een beetje slechter worden, moet er een schuldige worden gezocht, en schuldig zijn altijd zij die anders zijn. Voor Wilders zijn dit nu nog de Marokanen, maar de stap naar homosexuelen, gehandicapten of andere minderheden is daarna maar klein.
Beangstigend daarbij is het besef dat Nederlanders helemaal niet zo tolerant zijn als ze altijd beweerd hebben. Ze pochen er wel graag mee, zoals de heren Fluitsma en Van Tijn enkele jaren geleden met hun hitje 15 miljoen mensen, maar eigenlijk zijn ze gewoon net zo tolerant of misschien zelfs minder tolerant dan andere volkeren, en dat is niet iets van de laatste jaren. Wat Nederlanders bijvoorbeeld niet graag willen horen, is dat er buiten Duitsland in hun land tijdens de Tweede Wereldoorlog naar verhouding de meeste Joden werden verraden en gedeporteerd. Op een bevolking van ca. 110.000 in 1930 werden er honderdduizend in concentratiekampen vermoord. Er werd 7,50 gulden betaald voor elke Jood die werd verraden en van maart tot en met juni 1943 werden er op deze wijze 6800 mensen opgespoord. Nederlanders waren willige helpers van de nazi's en bereid om voor geld het leven van anderen te offeren (Bron: Der Spiegel, Nr. 21).
Is de Nederlandse tolerantie niet veel eerder onverschilligheid? Iedereen is zo hard bezig zijn huisje, autootje, reisje te regelen, dat interesse voor ontwikkelingen in de maatschappij erbij inschieten. Niemand kijkt verder dan zijn eigen achtertuin. Tot het moment dat je daar niet meer rustig kunt zitten, omdat Marokaantjes met knetterende brommertjes naast je schutting staan. Dan is Holland in last en roepen mensen als Fortuyn en Wilders dat het voorbij is met de tolerantie.
Ik denk dat het tijd is dat al die Nederlanders die het stiekem eens zijn met de PVV, hun zelfbeeld eens ernstig gaan bijstellen en meer verantwoordelijkheid gaan dragen voor de maatschappij die ze zelf mee hebben gevormd. SIRE zei het in 1998 al: De maatschappij, dat ben jij!

Homophobia in Polonia

Elk Pools kind kent de legende van koning Krak en de draak, die ten grondslag ligt aan het ontstaan van de stad Krakow. Met een list bevorderde Krak het ongedierte, dat jarenlang onrust onder zijn volk zaaide, naar het hiernamaals. Eindelijk konden zijn onderdanen weer in rust en vrede leven. Tijdens mijn bezoek aan Krakow afgelopen week, kreeg ik echter sterk het gevoel dat de stad nog steeds in de ban van de draak is. Overal waart zijn geest rond en de ogenschijnlijke pais en vree heeft voor mij nauwelijks kunnen verhullen dat niet alleen Krakow, maar heel Polen zich in een identiteitscrisis bevindt.
In 1991, toen ik Krakow voor het eerst bezocht, was hiervan nog niets te merken. De Muur was net gevallen en Krakow nog nauwelijks ontdekt door toeristen. De stad maakte een vredige indruk. Er was weinig verkeer en het schitterende marktplein met de beroemde Lakenhal en de Bazylika Mariacka was zo leeg, dat je elk uur de “hejnał” (een afgebroken melodie die door een trompetist wordt gespeeld) vanuit de hoogste toren van deze imposante kerk kon horen. Het prachtige kasteel Wawel lag er verlaten bij en mijn toenmalige reisgenote en ik hadden de binnenplaats praktisch voor ons alleen. Door de slaperige sfeer van toen had ik Krakow veel kleiner en lieflijker in herinnering dan het in werkelijkheid is.
Inmiddels hebben toerisme en kapitalisme ook Krakow bereikt en de eerste dagen liep ik daarom wat verward rond. Ik zocht naar herkenningspunten, maar niets stemde overeen met mijn herinneringen. De “hejnał”, schoot het door mijn hoofd, die wordt zeker nog gespeeld. Vol verwachting zag ik klokslag acht uur 's avonds het venstertje boven in de toren opengaan, maar het trompetspel werd overstemd door de honderden mensen die over de markt flaneerden en de vele terrasjes bevolkten.
Desalnietemin heeft Krakow zich uiterlijk in positieve zin veranderd. De winkelketens die het unieke karakter van onze steden deels teniet hebben gedaan, zijn allen in een glazen blokkendoos met de naam Galeria Krakowska ondergebracht, die buiten het oude stadscentrum ligt. Hierdoor heeft het hart van Krakow, dat op aangename wijze werd gerenoveerd, haar schoonheid en karakter weten te behouden. Wie een weekendje naar Krakow gaat, kan dan ook op zijn gemak de highlights bewonderen, goedkoop en lekker eten, een beetje shoppen en dan vol enthousiasme terug naar huis gaan. Wie echter een interessante blik achter de schermen van een vreemd land wil werpen moet iets langer blijven en ook daar kijken waar op het eerste oog niets opmerkelijks te zien is. Of eerder nog, proberen te voelen wat er allemaal in de lucht hangt. En dat is heel wat, want in Krakow is de lucht zwanger van religieus conservatisme, economisch optimisme, historisch antisemitisme en een uit onzekerheid geboren nationalisme. Als athëiste, pacifiste en lesbiënne was het onmogelijk om de spanningen die deze tegenstrijdige 'ismen' opleveren, niet te voelen. Mijn hoofd staat er nog bol van.
In Polen is 93% van de bevolking katholiek en wordt Paus Johannes Paulus II als een heilige beschouwd. Hoewel er liberale katholieken zijn en velen het niet zo nauw nemen met sex voor het huwelijk en anti-conceptie, overheerst het conservatisme en heeft de kerk een enorme invloed. Een bezoek aan de kathedraal op de Wawel, die tot de nok toe is volgeplempt met religieuze artefacten, werkte zo verstikkend als het katholicisme zelf. Ik was blij weer buiten te zijn.
Midden in het katholieke bolwerk Krakow ligt de Joodse wijk Kazimierz, die met name bij studenten en andersgezinden geliefd is. De vele nauwe straatjes met leuke winkeltjes en restaurants zorgen voor een aangename sfeer, mede dankzij de ongerenoveerde staat waarin ze verkeren. Van het Joodse leven zelf is echter niet veel meer over, en dat ligt niet alleen aan de Tweede Wereldoorlog. Hoewel de Polen in vergelijking met andere Europese naties gedurende de afgelopen eeuwen nog redelijk tolerant waren tegenover de Joden, kan niet verhuld worden dat zij hoofdzakelijk haat en nijd jegens de Joden voelden. De laatsten bleken zakelijk zeer succesvol en werden daarom steeds weer uit de stad verdreven, wat tot de oprichting van de wijk leidde. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden ze uiteindelijk naar Podgórze, het Krakower ghetto aan de andere kant van de rivier de Wisła, verdreven. De rest van het verhaal kent iedereen.
Het is vreemd in Podgórze rond te lopen. Op het plein Rynek Podgórski, dat door de katholieke kerk Kościół Józefa wordt gedomineerd, staan informatieborden voor de Europese verkiezingen, terwijl een paar honderd meter verderop de fabriek van Oskar Schindler aan andere tijden herinnert. Op een mededelingenbord plakt een jongen schuchter een plakaat dat oproept tot deelname aan een Marsz Tolerancji voor homo's en lesbo's de volgende zaterdag. Zoveel emoties vloeien hier samen. We besluiten mee te lopen.
Startpunt van de Mars voor Tolerantie is de Plac Matejki in Kazimierz, die bij onze aankomst compleet is afgezet door de ME. We schrikken ons rot. Op de stoep kijken mensen zwijgend toe hoe zich achter het cordon van agenten langzaam een bonte stoet vormt. Een man met een megafoon roept dat we allemaal zullen branden in de hel (of iets in dien aard, ik versta geen Pools) en wordt meteen bij de kladden gegrepen. Mijn hart klopt heftig, niet van opwinding, maar van angst. Het is vreemd om door het cordon te lopen. Het deelt de wereld in twee: us and them. Nooit eerder heb ik het gevoel gehad anders te zijn, maar het roze ballonnetje dat we in de hand gedrukt krijgen en de button van Queerowy Maj die we opsteken maken zichtbaar dat we blijkbaar niet bij die ene wereld horen.
In de straten van Kazimierz verloopt alles rustig. Er vliegen wat rotte eieren door de lucht en een enkele toeschouwer uit luidkeels zijn ongenoegen over dat stelletje perversen dat daar voorbij trekt. De stemming wordt grimmiger naarmate we de oude binnenstad bereiken. Op verschillende plaatsen langs de route staan groepjes neo-nazi's en brengen de heilgroet. Ze worden door de ME tegen de winkelgevels gedrukt. Een jonge vrouw graait woedend in een plastic tasje met eieren en tomaten, terwijl een op het oog keurige man op een terras een aantal planten uit een bloempot rukt en deze vol afschuw naar de stoet gooit. Op de markt staan we ten slotte oog in oog met een behoorlijke groep neo-nazi's die ons vol haat uitschelden. De politie staat drie rijen dik tussen hen en ons. De rillingen lopen over mijn rug. Zoveel haat en woede .... Het toekijkend publiek staat zij aan zij met de nazi's. Niemand schaart zich bij de stoet. Ik snap er even niks meer van.
Hier in Krakow (en in het nabije Auschwitz) werden duizenden Joden vermoord, omdat ze anders waren. De herinnering hieraan wordt overal in leven gehouden, maar ze wordt een blinde vlek zodra er een nieuwe groep naar voren treedt die niet in het traditionele plaatje past.
Hier in Polen, dat in 1939 door de Duitsers van zijn pas gewonnen onafhankelijkheid werd beroofd en verschrikkelijk onder Hitler heeft geleden, vereren jongeren hun eigen onderdrukker en kijken de ouderen - die in sommige gevallen hun anti-Duitse gevoelens niet onder stoelen of banken steken - opeens dadenloos toe.
Dit land, dat zo hard heeft gevochten om lid te worden van de EU, maakt die dag op mij de indruk van een schizofrene patient, wiens persoonlijkheden in één moment allemaal zichtbaar worden.
Desondanks is er al veel veranderd, menen mijn Poolse collega's. Tien jaar geleden was een dergelijke Mars voor Tolerantie ondenkbaar geweest. Het lidmaatschap van de EU heeft het land meer open gemaakt, een ontwikkeling die volgens hen niet meer te stoppen is. Polen zoekt na jaren van nationalisme, nationaal-socialisme, socialisme en conservatief katholicisme naar een nieuwe identiteit. Dat kost tijd en dat geloof ik.
Dat diepgaande hervormingen in Polen mogelijk zijn en dat Krakow hierbij historisch gezien de voorhoede vormt, toonde koning Kazimierz III Wielki al in de 14e eeuw aan. Hij voerde hervormingen op het gebied van recht, economie en onderwijs door en bracht Krakow, waar hij één van de eerste Europese universiteiten oprichtte, tot bloei. Een Pools gezegde luidt daarom: "Koning Kazimierz trof een Polen van hout aan, en liet een Polen van steen achter". Amen.

Klik hier voor een filmpje van de Marsz Tolerancji 2009 waarin wij heel even te zien zijn (in de tweede minuut achter de dame in wit die geinterviewd wordt)

Een paar impressies


Kathedraal op de Wawel met Sigismund kapel
© Balanda mei 2009


Binnenplein van koninklijk kasteel Wawel
© Balanda mei 2009


Heiligenbeeld in een zijstraatje aan de voet van kasteel Wawel
© Balanda mei 2009


"Damn your eyes!", "Too late!" (*)
© Balanda mei 2009

(*) Dr. Frankenstein (Gene Wilder) to Igor (Marty Feldman) in
Young Frankenstein

Berlijnse Notities - Het Zwitserleven gevoel

Wie denkt dat Zwitserland niet meer te bieden heeft dan een goed pensioen, moet een keer naar een optreden van The Peacocks gaan. Deze uiterst sympathieke rockabilly punkrock band uit Zürich heeft haar sporen al lang verdiend, maar is zeker nog niet toe aan haar oude dag.
Gisteren waren de Peacocks - die in de rockabilly scenes op dees aard alom bekendheid genieten - in Kreuzberg‘s punktempel Wild at Heart om nog een keer hun laatste plaat Touch and Go onder de aandacht te brengen. Hun show verliep in hoog tempo a la The Ramones en ik meende dan ook af en toe tussen de nummers een zacht one-two-three-four te horen. De korte, strakke nummers met een aanstekelijk ritme werden professioneel, maar met veel plezier ten gehore gebracht en gingen er bij het enthousiaste publiek in als koek.
Dik anderhalf uur wist de driekoppige band de voetjes van de vloer te brengen en de toeschouwers te overtuigen van haar kunnen. Het was met name een genoegen om Simon in de weer te zien met zijn contrabas, die hij met veel bravoure wist te temmen. Badend in het zweet verliet het drietal tenslotte het podium. Moe maar voldaan. Zo zie je maar weer dat er soms ook nog wel eens wat spannends gebeurt daarboven op de alm.

Record Mania - Emotional Elvis kills the devil inside his head

Emotional Elvis strikes again!

Met de nieuwe EP 16 minutes of hardcore music begeven Michel Geelen en kornuiten zich exact één jaar na het wat lauwe Dusbaba album weer op het stevige pad der gitaarrock. En dat bevalt goed. Strakke drumpartijen, scheurende gitaren en de nodige sampeltjes werken aanstekelijk en nodigen uit om de dansvloer onveilig te maken. Bij Apples for breakfast is het onmogelijk niet mee te gaan zingen en het zou me niet verbazen wanneer het een radiohit zou worden. Absolute favoriet voor mij is echter het funky nummer This is the time.
Jammer dat de EP zo kort is. In minder dan 15 minuten (!) is de pret voorbij, terwijl je als luisteraar dan net warm begint te lopen. Wie de ietwat brutale CD cover ziet, zou kunnen denken dat Emotional Elvis z‘n snor heeft gedrukt voor de muzikale uitdaging ten gunste van het artwork. Niets is echter minder waar. Soms geldt nou eenmaal zoals ze hier in Berlijn zeggen: in der Kürze liegt die Würze. Of in goed Nederlands: Minder is meer. Enjoy.

Mijn waardering: ★★★

★ prut ★★ gaat wel ★★★ aardig ★★★★ wow ★★★★★ top

PS: Michel speelt op 26 februari met zijn andere band googoomuck in de Amsterdamse Melkweg op de Lux Interior RIP Memorial.